Της Στέλλας Πατρώνα*
Παρότι δεν αναφέρεται ανοικτά, η Ελλάδα είναι το μόνο κράτος – μέλος της Ε.Ε που διαθέτει βιομηχανία παρένθετης μητρότητας και μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει αναδειχθεί ως το μοναδικό κέντρο υποδοχής τουρισμού γονιμότητας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η οικονομική αυτή δραστηριότητα αφορά μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά, της οποίας ο παγκόσμιος τζίρος υπολογίσθηκε στα 167 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022 και υπολογίζεται να φθάσει τα 302 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2031.i
Το “μονοπώλιο” της Ελλάδας στην αγορά αυτή εντός της Ε.Ε. οφείλεται στην απαγόρευση και στους περιορισμούς που επιβάλλουν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην πρακτική της παρένθετης μητρότητας , καθώς (ορθά) θεωρούν ότι υποβιβάζει τη γυναίκα σε αντικείμενο (παιδοποιητική μηχανή), τα βρέφη σε εμπορεύματα και η εφαρμογή της συνιστά το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων. Μάλιστα σε αρκετά κράτη – μέλη της Ε.Ε η εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου συνιστά ποινικό αδίκημα, όπως για παράδειγμα στη Γερμανία που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης έως και τριών ετών “αυτός που επιχειρεί να πραγματοποιήσει τεχνητή γονιμοποίηση γυναίκας που είναι έτοιμη να εγκαταλείψει οριστικά το παιδί της μετά τη γέννηση (παρένθετη μητέρα) ή να μεταφέρει ένα ανθρώπινο έμβρυο σε αυτήν” (Embryonenschutzgesetz – EschG § 1 (7) ) ή στην Ιταλία που τιμωρείται με φυλάκιση από τρεις μήνες έως δύο έτη και με πρόστιμο από 600.000 έως ένα εκατομμύριο ευρώ “oποιοσδήποτε, σε οποιαδήποτε μορφή, πραγματοποιεί, οργανώνει ή διαφημίζει την εμπορευματοποίηση γαμετών ή εμβρύων ή παρένθετης μητρότητας ” (Legge 19 febbraio 2004 , n. 40 “Norme in materia di procreazione medicalmente assistita” Art.12, § 6).
Αντιθέτως, η Ελλάδα όχι μόνο επιτρέπει την παρένθετη μητρότητα, αλλά επιπλέον έχει διαμορφώσει ένα ιδιαιτέρως ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της βιομηχανίας παρένθετης κύησης, τα κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι τα εξής:
Κατάργηση του κανόνα “mater semper certa est” (“η μητέρα είναι πάντα βέβαιη), βάσει του οποίου ισχύει ως αμάχητο τεκμήριο ότι μητέρα είναι η γυναίκα που γέννησε το παιδί.
Ο κανόνας αυτός ισχύει σε όλες τις χώρες του κόσμου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) και αποτελεί τον κύριο παράγοντα που αποθαρρύνει την εφαρμογή της παρένθετης μητρότητας σε χώρες που δεν υφίσταται συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο και ρητή απαγόρευσή της, δεδομένου ότι οι “παραγγέλλοντες” γονείς θα πρέπει να προσφύγουν στη διαδικασία της υιοθεσίας για να αναγνωρισθούν ως γονείς του παιδιού που γεννήθηκε από παρένθετη μητέρα. Ο κανόνας αυτός ισχύει ακόμη και σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία που επιτρέπουν την μη εμπορική παρένθετη μητρότητα, καθώς δέχονται ότι μόνο μετά τη γέννηση του παιδιού και την πάροδο ενός χρονικού διαστήματος, η παρένθετη μητέρα μπορεί να παραχωρήσει τη γονική ιδιότητα στους παραγγέλλοντες γονείς εφόσον βεβαίως πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Αντιθέτως στην Ελλάδα, η οποία – τονίζεται - είναι το μοναδικό κράτος – μέλος της Ε.Ε που έχει καταργήσει το αμάχητο τεκμήριο που δημιουργεί ο κανόνας αυτός, προβλέπεται ότι σε περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης, αν η κυοφορία έγινε από άλλη γυναίκα μετά από δικαστική άδεια, μητέρα του τέκνου τεκμαίρεται η γυναίκα στην οποία δόθηκε η άδεια. Η ρύθμιση αυτή αποτελεί τεράστια διευκόλυνση στη λειτουργία της βιομηχανίας γεννήσεων, καθώς το παιδί εγγράφεται αυτομάτως με τη γέννησή του ως τέκνο των γονέων που το παραγγέλλουν.
Διατίμηση της αμοιβής της παρένθετης μητέρας.
Η Ελλάδα υποτίθεται ότι απαγορεύει τις εμπορικές συμφωνίες (commercial) παρένθετης μητρότητας και επιτρέπει μόνο την παρένθετη κύηση χωρίς αμοιβή (αλτρουϊστική).ii Ωστόσο με το άρθρο 13 του ν. 3305/2005 προβλέφθηκε ότι δεν συνιστά αμοιβή η καταβολή “αποζημίωσης” στην παρένθετη μητέρα σε ύψος που καθορίζεται από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Ε.Α.Ι.Υ.Α). Η “αποζημίωση” αυτή ορίσθηκε με την υπ' αριθ. 36/14.4.2008 απόφαση της Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΦΕΚ Β' 670/2008) μέχρι το ποσό των 10.000 ευρώ και εν συνεχεία με την υπ' αριθ. 1704/2022 απόφαση της Ε.Α. Ι.Α.Υ (ΦΕΚ Β' 5524/26.10.2022) μέχρι το ποσό των 20.000 ευρώ (ή 25.000 ευρώ σε περίπτωση πολύδημης κύησης).
Ωστόσο, το ποσό που έχει καθορίσει ως “αποζημίωση” η Ε.Α.Ι.Α.Υ είναι μόνο κατά τι μικρότερο από τον μέσο όρο της αμοιβής που έχει διαμορφωθεί διεθνώς για μια επιτυχημένη εγκυμοσύνη και κυμαίνεται από 25.000 έως 30.000 δολάριαiii. Έτσι, με τη δικαιολογία της “αποζημίωσης”, από τη μια διαφυλάσσεται το πρόσχημα ότι η Ελλάδα δεν επιτρέπει την εμπορική παρένθετη μητρότητα, από την άλλη αποκλείονται τα “παζάρια” και κρατιούνται χαμηλά οι αμοιβές των παρένθετων μητέρων, ώστε να προσφέρει ανταγωνιστικές τιμές η ελληνική βιομηχανία γεννήσεων.
Δικαστική άδεια
Η δικαστική άδεια απαιτείται να εκδοθεί πριν τη μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στην παρένθετη μητέρα και υποτίθεται ότι αποτελεί τη βασική εγγύηση για τη νομιμότητα της εφαρμογής της παρένθετης κύησης. Ωστόσο ο ρόλος του δικαστηρίου είναι τυπικός και γραφειοκρατικός, καθώς δεν έχει αρμοδιότητα να ελέγξει αν τα κίνητρα της υποψήφιας μητέρας είναι πράγματι αλτρουϊστικάiv και περιορίζεται σε έλεγχο της συνδρομής των τυπικών προϋποθέσεων (ύπαρξη έγγραφης συμφωνίας, ιατρική αδυναμία της αιτούσας για κυοφορία, καταλληλότητα της υποψήφιας παρένθετης μητέρας σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 2 ν. 3305/2005). Η διαδικασία αυτή καταμετράται στα πλεονεκτήματα της ελληνικής αναπαραγωγικής βιομηχανίας καθώς προσφέρει την εγκυρότητα της δικαστικής απόφασης, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο.
Εξυπηρετήση πελατείας από όλες τις χώρες του κόσμου.
Με το άρθρο 8 του ν. 3089/2002 είχε τεθεί ως προϋπόθεση για την εφαρμογή των διατάξεων για την παρένθετη κύηση, τόσο η αιτούσα (παραγγέλλουσα μητέρα), όσο και η κυοφόρος γυναίκα να έχουν την κατοικία τους στην Ελλάδα. Η διάταξη αυτή ήταν σύμφωνα με τον εισηγητή του νόμου εκ μέρους του ΠΑΣΟΚ, Αθανάσιο Ασκητή, η δικλείδα ασφαλείας “...που προστατεύει την κυοφορία στο σώμα άλλης γυναίκας, δανεικής μήτρας, αποφεύγοντας την οποιαδήποτε “τουριστική” γονιμότητα, εφόσον ήδη μπαίνει σαν οριοθέτημα η μόνιμη κατοικία τόσο της αιτούσης, όσο και της κυοφόρου γυναίκας στην Ελλάδα...” (ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΟΥΛΗΣ 21.11.2002). Ωστόσο η παραπάνω δικλείδα ασφαλείας καταργήθηκε χωρίς συζήτηση επί της κυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου με το άρθρο 17 του ν. 4272/2014 (ΦΕΚ Α 145/11.7.2014) κι έτσι άνοιξε ο δρόμος για να γίνει η Ελλάδα διεθνές κέντρο τουρισμού γονιμότητας. Η αλλαγή αυτή πέρασε απαρατήρητη και χωρίς αντιδράσεις από την ελληνική κοινωνία και το νομικό κόσμο, παρότι χώρες όπως η Ινδία, η Ταϋλάνδη και το Νεπάλv που είχαν επιτρέψει τον τουρισμό γονιμότητας, λόγω των κοινωνικών προβλημάτωνvi που δημιουργήθηκαν, αναγκάστηκαν να περιορίσουν την παρένθετη μητρότητα μόνο στους κατοίκους της χώρας τους.
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, το ευνοϊκό νομικό καθεστώς για την ανάπτυξη της βιομηχανίας παρένθετης κύησης διαμορφώθηκε σταδιακά με τη συνενοχή όλων των κυβερνήσεων της τελευταίας εικοσαπενταετίας. Μάλιστα, πρόκειται να γίνει ακόμη πιο ευνοϊκό στο εγγύς μέλλον, καθώς με τη ψήφιση του ν. 5089/2024 (ΦΕΚ Α 27/16-2-2024) για την αναγνώριση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, άνοιξε ο δρόμος για να αναγνωρισθεί (δικαστικά) για λόγους ισότητας το δικαίωμα στην παρένθετη μητρότητα και στα ομόφυλα ζευγάρια, εξέλιξη που συνεπάγεται τη σημαντική αύξηση της πελατείας της βιομηχανίας γεννήσεων.
Η ανάπτυξη αυτής της βιομηχανίας είναι δεδομένο ότι εμπίπτει στα σχέδια της Κομισιόν, καθώς από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας η Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. είχε ασχοληθεί με τη μελέτη του νομικού καθεστώτος που ισχύει σε κάθε κράτος – μέλος της Ε.Ε., προκειμένου να προταθεί νομοθετική ρύθμιση που θα αίρει τα σχετικά εμπόδια . Ως εκτούτου δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο ότι η προϋπόθεση της μόνιμης κατοικίας στην Ελλάδα, που αποτελούσε το βασικό εμπόδιο για την ανάδειξη της Ελλάδας σε διεθνές κέντρο βιομηχανίας παρένθετης μητρότητας, καταργήθηκε το 2014, δηλαδή επί μνημονίων, μόλις ένα έτος μετά τη δημοσίευση της μελέτης της Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε για το καθεστώς της παρένθετης κύησης στα κράτη μέλη της Ε.Ε.vii, στην οποία μάλιστα αφιερώνεται ειδικό κεφάλαιο για το ιδιαίτερο νομικό (και ευνοϊκό) πλαίσιο της Ελλάδας. Επίσης δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο Μητσοτάκης έφερε προς ψήφιση το νομοσχέδιο για το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών αμέσως μετά την υπερψήφιση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της νομοθετικής πρωτοβουλίας της Κομισιόν για το “ευρωπαϊκό πιστοποιητικό γονικής ιδιότητας”, το οποίο διευκολύνει τη βιομηχανία γεννήσεων και αίρει τα εμπόδια που θέτουν οι νομοθεσίες των κρατών – μελών της Ε.Ε.
Τα παραπάνω σαφώς υποδεικνύουν ότι η Ελλάδα έχει επιλεγεί να είναι η διάδοχος της Ουκρανίας στις βρώμικες δουλειές της βιομηχανίας γεννήσεων, παρότι ως κράτος – μέλος της Ε.Ε δεσμεύεται από το άρθρο 3 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και από το άρθρο 21 της Σύμβασης του Οβιέδοviii που απαγορεύουν το ανθρώπινο σώμα και τα τμήματά του να αποτελούν πηγή οικονομικού οφέλους. Το θέμα αυτό πιθανόν από πρώτη ματιά να φαίνεται επουσιώδες σε σύγκριση με το πλήθος και τη βαρύτητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική κοινωνία. Στην πραγματικότητα όμως έχει σοβαρότατες συνέπειες και σε πολλά επίπεδα. Η πιο άμεση γίνεται εμφανής από το πρόσφατο δημοσίευμα για την πρόθεση του Α. Γεωργιάδη να φέρει νομοσχέδιο για την εμπορευματοποίηση του αίματοςix. Το δημοσίευμα αυτό ήδη διαψεύστηκε (προφανώς λόγω αντιδράσεων), ωστόσο το θέμα πρέπει να μας προβληματίσει, γιατί αν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται ως εμπορεύματα τα ωάρια, οι μήτρες και τα βρέφη, τι εμποδίζει να στηθεί και εμπόριο αίματος, νεφρών και λοιπών οργάνων; Άλλωστε το μοντέλο της “αποζημίωσης” και του “αλτρουϊσμού” ήδη υπάρχει και φαίνεται ότι “δουλεύει” πολύ επιτυχώς μέχρι σήμερα...
* Η Στέλλα Πατρώνα είναι δικηγόρος, μέλος του Δικτύου Ενεργών Καταναλωτών - Δ.Ε.ΚΑ και της πρωτοβουλίας "Δρόμος Ανοιχτός"
i“Global Surrogacy Market Report 2023: Sector is Expected to Reach $302.3 Billion by 2031 at a CAGR of 6.8% - ResearchAndMarkets.com” https://www.businesswire.com/news/home/20230608005422/en/Global-Surrogacy-Market-Report-2023-Sector-is-Expected-to-Reach-302.3-Billion-by-2031-at-a-CAGR-of-6.8---ResearchAndMarkets.com#:~:text=The%20global%20surrogacy%20market%20value,USD%20302.3%20billion%20by%202031.
iiΆρθρο 1458 Α.Κ.
iii“New UAE fertility law legalises surrogacy for some residents, clinics predict demand surge” https://www.arabianbusiness.com/industries/healthcare/new-uae-fertility-law-legalises-surrogacy-for-some-residents-clinics-predict-demand-surge
ivΑπόσπασμα της υπ' αριθ. 972/2023 απόφασης του Εφετείου Αθηνών, δημοσιευμένης στην Βάση νομικών δεδομένων – ΝΟΜΟΣ)
“..... ο νόμος δεν απαγορεύει κάθε οικονομική παροχή προς την παρένθετη, αλλά μόνο αυτή που υπερβαίνει τα οριζόμενα στα άρθρα 13 Ν. 3305/2005 και 4 της απόφασης 36/2008 της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΦΕΚ Β 670/14-4-2008).
Δεν απαιτεί να υπάρχει οποιοσδήποτε μορφής προσωπική σχέση της κυοφόρου με την αιτούσα και δεν ενδιαφέρεται για τα αλτρουιστικά ή μη κίνητρα της τελευταίας, καθώς η ψυχική στάση του υποκειμένου απέναντι σε μια νόμιμη συμπεριφορά του είναι αδιάφορη για το δίκαιο.
Επομένως, δεν απαγορεύεται, αντίθετα είναι καθ` όλα νόμιμο να έχει η κυοφόρος κάποιες οικονομικές απολαβές και επίσης, δεν απαγορεύεται αφού ο εσωτερικός κόσμος από μόνος του και χωρίς συνάρτιση με παράνομη συμπεριφορά δεν ενδιαφέρει το δίκαιο μία γυναίκα να αποβλέψει σε αυτές τις απολαβές, προκειμένου να προσφερθεί να γίνει παρένθετη μητέρα ( βλ. Σταθόπουλος Γενικό Ενοχικό Δίκαιο 5η έκδοση2018 παρ. 6 αριθ. 5,7).
Εξάλλου, ακόμη και ο σκοπός κτήσης της νόμιμης αποζημίωσης δεν καθιστά επιλήψιμα τα κίνητρα της κυοφόρου ούτε στιγματίζει με ανηθικότητα τη συμφωνία της παρένθετης μητρότητας. Επίσης, ο νόμος δεν θέτει αριθμητικό περιορισμό για τις φορές που μπορεί η ίδια γυναίκα να αναλάβει το ρόλο της παρένθετης...”
vSurrogacy Services are Banned in Nepal https://np.usembassy.gov/surrogacy-services-are-banned-in-nepal/
vi “Surrogacy Biomarkets in India: Troubling Stories from before the 2021 Act”https://www.theindiaforum.in/article/surrogacy-biomarkets-india-troubling-stories-2021-act
vii “A Comparative Study on the Regime of Surrogacy in EU Member States” https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL-JURI_ET(2013)474403
viii Νόμος υπ'αριθ.2619 ΦΕΚ Α'132/19/6/98 Κύρωση της
Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής: Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική.
ix “Ετοιμάζουν εμπόριο με το αίμα! Σύσκεψη φορέων την Τρίτη 4 Ιούνη ενάντια στο νομοσχέδιο που ιδιωτικοποιεί την αιμοδοσία” https://www.imerodromos.gr/etoimazoun-emporio-me-to-aima-suskepsh-foreon-thn-trith-4-iounh-enantia-sto-nomoschedio-pou-idiotikopoiei-thn-aimodosia/
Συγχαρητήρια!
ΑπάντησηΔιαγραφή