Το πρόστιμο των 100 ευρώ - τα προσωπικά δεδομένα και τα “παπατζιλίκια” της κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Της Στέλλας Πατρώνα*

 Και εκεί που δεν το περιμέναμε πια, στις 12.2.2022 δηλαδή δύο μήνες μετά τη δημοσίευση του ν. 4865/2021 και περίπου ένα μήνα μετά τις 16 Ιανουαρίου που έληξε η προθεσμία του άρθρου 24 του νόμου αυτού, δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ η υπ' αριθμ. ΓΠ οικ 7586 ΚΥΑ (1) για τη διαδικασία επιβολής του προστίμου των 100 ευρώ στους απείθαρχους ανεμβολίαστους άνω των 60 ετών.

Μέχρι βέβαια την έκδοσή της κανένας αρμόδιος και κανένα ΜΜΕ δεν θέλησε να μας ενημερώσει ότι δεν μπορεί να εφαρμοσθεί ο νόμος και να επιβληθεί πρόστιμο χωρίς πρώτα να εκδοθεί ΚΥΑ που να καθορίζει τη διαδικασία επιβολής του. Αντιθέτως, διαβεβαίωναν ότι από τις 17 Ιανουρίου θα άρχιζαν να επιβάλλονται πρόστιμα, τα οποία οι ταλαίπωροι κάτοικοι αυτής της χώρας όφειλαν να αναζητήσουν στο taxisnet ή ακόμη και στο emvolio.gr σύμφωνα με δήλωση του κ. Πιτσιλή, διοικητή της ΑΑΔΕ, ο οποίος (προφανώς) αυτοσχεδιάζοντας θέλησε να προσθέσει και τη δική του πινελιά στο εν λόγω αφήγημα.

Αυτό ήταν το πρώτο “παπατζιλίκι” * της κυβέρνησης ως προς το πρόστιμο των 100 ευρώ, αλλά όχι το μοναδικό, καθώς τόσο ο νόμος (άρθρο 24 ν. 4865/2021), όσο και η ΚΥΑ που εκδόθηκε για τη εφαρμογή του είναι διάτρητα νομοθετήματα κι αποτελούν ντροπή για το νομικό μας πολιτισμό και το νομικό κόσμο της χώρας μας που τα ανέχεται.

Οι εξαιρέσεις από το πρόστιμο - “παπατζιλίκι” Νο2.

Εκδόθηκε λοιπόν η ΚΥΑ και όποιος τη διάβασε ανακάλυψε με έκπληξη ότι εκτός από τις κατηγορίες των πολιτών που αναφέρονται στο νόμο, εξαιρούνται από το πρόστιμο και οι εξής: 

- Τα φυσικά πρόσωπα που διαθέτουν Α.Φ.Μ υπαγόμενο στην αρμοδιότητα της Δ.Ο.Υ. Κατοίκων Εξωτερικού και τα φυσικά πρόσωπα που κατά την ημερομηνία ελέγχου εμφανίζονται στο Μητρώο φορολογουμένων της ΑΑΔΕ με χώρα κατοικίας διαφορετική της Ελλάδας.

- Τα φυσικά πρόσωπα που έχουν ηλικία από 96 ετών και άνω.

- Τα φυσικά πρόσωπα που δεν θεωρούνται φορολογικά ενεργά λόγω μη υποβολής δήλωσης φορολογίας εισοδήματος, ούτε συμπεριλαμβάνονται σε φορολογική δήλωση τρίτων ως εξαρτώμενα μέλη κατά τα φορολογικά έτη 2018 έως 2020.

- Τα φυσικά πρόσωπα που δεν διαθέτουν ΑΦΜ.

- Τα φυσικά πρόσωπα που δεν έχουν κάνει χρήση συνταγογράφησης εντός της τελευταίας πενταετίας.

-Τα φυσικά πρόσωπα που έχουν τεθεί σε καθεστώς δικασικής συμπαράστασης.

- Τα φυσικά πρόσωπα που εργάζονται ως υπάλληλοι του Υπουργείου Εξωτερικών ή του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας κατ` εντολήν στο εξωτερικό.

Αφήνοντας κατά μέρος το ζήτημα, αν οι παραπάνω εξαιρέσεις προβλέφθηκαν καθ' υπέρβαση νομοθετικής εξουσιοδότησης ( το θέμα αυτό θα απασχολήσει ως προς την ακύρωσή της ΚΥΑ ενώπιον του ΣτΕ), έχει ενδιαφέρον να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τους δικαιολογητικούς λόγους που οδήγησαν στην εξαίρεση των παραπάνω κατηγοριών πολιτών. Κι όσον αφορά τα πρόσωπα που διαμένουν στο εξωτερικό, μια λογική εξήγηση είναι ότι τα πρόσωπα αυτά αντιμετωπίζουν διαφορετικές επιδημιολογικές συνθήκες από τις επικρατούσες στην Ελλάδα και επειδή αρχικά δεν το έλαβε αυτό υπ' όψη του ο νομοθέτης, έσπευσε με την ΚΥΑ να διορθώσει το λάθος του.

Ωστόσο, ποιος είναι ο δικαιολογητικός λόγος για τις υπόλοιπες κατηγορίες που εξαιρούνται; Γιατί πχ ένας άνθρωπος 96 ετών εξαιρείται από το πρόστιμο κι όχι κάποιος 95, 94 ή 93 ετών; Ή γιατί εξαιρούνται αυτοί που δεν έχουν ενεργό ΑΦΜ ή δεν έχουν κάνει χρήση συνταγογράφης τα τελευταία πέντε χρόνια; Και τέλος – τέλος, γιατί για τις παραπάνω κατηγορίες πολιτών που εξαιρούνται δεν ισχύουν “οι επιτακτικοί λόγοι προστασίας της δημόσιας υγείας” που επικαλείται το άρθρο 24 του ν. 4865/2021 για τη λήψη του διοικητικού μέτρου της επιβολής προστίμου, αλλά συντρέχουν για όλους τους υπόλοιπους;

Τα παραπάνω ερωτήματα μέχρι στιγμής δεν έχουν τεθεί σε δημόσιο διάλογο, ώστε να αναγκασθεί να τα απαντήσει ο πλέον αρμόδιος υπουργός, ο υπουργός υγείας κ. Πλεύρης. Εικάζουμε λοιπόν εύλογα ότι η εξήγηση είναι απλά ότι “έτσι βολεύει” . Με άλλα λόγια η κυβέρνηση επιβάλλει κυρώσεις σε όσους μπορεί τεχνικά να εντοπίσει και εξαιρεί αυτούς που δεν μπορεί,. Κι αυτό είναι το δεύτερο μεγάλο “παπατζιλίκι” της κυβέρνησης, καθώς έκανε νόμο μιας (υποτιθέμενης) δημοκρατικής πολιτείας κι ενός (υποτιθέμενου) κράτους δικαίου, το γνωστό από την εποχή του Αισώπου “όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια”.

Η προστασία των προσωπικών δεδομένων μας - “παπατζιλίκι” Νο3

Και φθάνουμε στο “παπατζιλίκι” Νο3 της κυβέρνησης, το οποίο όμως συνιστά και εξόφθαλμη παρανομία ως προς την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων μας, καθώς τα στοιχεία που απαιτούνται για την επιβολή του εν λόγω προστίμου, έχουν συλλεχθεί για άλλους σκοπούς και είναι παράνομη η περαιτέρω επεξεργασία τους.

Και για να γίνουν κατανοητά τα παραπάνω: Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 στ. β του ΓΚΠΔ και το άρθρο 5 παρ. 4 στ β της Εκσυγχρονισμένης Σύμβασης 108 (2) , κάθε επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να εκτελείται για συγκεκριμένο, καλά καθορισμένο σκοπό και μόνο για πρόσθετους σκοπούς οι οποίοι είναι συμβατοί προς τον αρχικό.

Τα άρθρα αυτά αφορούν την εφαρμογή της Αρχής του Περιορισμού του Σκοπού στο ευρωπαϊκό δίκαιο της προστασίας δεδομένων, της οποίας η έννοια έχει δύο θεμέλια: Το πρώτο, ότι τα προσωπικά δεδομένα πρέπει να συλλέγονται για “συγκεκριμένους, ρητούς και νόμιμους σκοπούς” και το δεύτερο, ότι δεν πρέπει να υποβάλλονται σε περαιτέρω επεξεργασία με ασύμβατο τρόπο ως προς τους σκοπούς αυτούς (3) . Για την αξιολόγηση της συμβατότητας της περαιτέρω επεξεργασίας με τον αρχικό σκοπό λαμβάνονται υπ' όψη τα εξής (4) :

- Η σχέση μεταξύ του σκοπού για τα οποία έχουν συλλεγεί τα προσωπικά δεδομένα και ο σκοπός της περαιτέρω επεξεργασίας.

- Το πλαίσιο εντός του οποίου τα προσωπικά δεδομένα έχουν συλλεγεί και οι εύλογες προσδοκίες των υποκειμένων των δεδομένων για την περαιτέρω χρήσή τους.

- Το είδος των προσωπικών δεδομένων και οι επιπτώσεις από την περαιτέρω επεξεργασία τους για το υποκείμενο των δικαιωμάτων.

- Οι εγγυήσεις που λαμβάνονται από τον υπεύθυνο επεξεργασίας προκειμένου να διασφαλίσει τη δίκαιη επεξεργασία και να εμποδίσει κάθε αδικαιολόγητη επίπτωση στο υποκείμενο των δικαιωμάτων.

Επισημαίνεται ότι η Αρχή Περιορισμού του Σκοπού συγκαταλέγεται στις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού δικαίου για την προστασία δεδομένων καθώς συνδέεται στενά με τη διαφάνεια, την προβλεψιμότητα και τον έλεγχο του χρήστη. Εάν ο σκοπός της επεξεργασίας είναι επαρκώς συγκεκριμένος και σαφής, τα άτομα γνωρίζουν τι να περιμένουν και αυξάνονται η διαφάνεια και η ασφάλεια δικαίου. Ταυτόχρονα, η σαφής οριοθέτηση του σκοπού είναι σημαντική προϋπόθεση ώστε τα υποκείμενα των δεδομένων να μπορούν να ασκούν αποτελεσματικά τα δικαιώματά τους, όπως το δικαίωμα εναντίωσης στην επεξεργασία . Κατ' εφαρμογήν δε αυτής της Αρχής, οποιαδήποτε επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, ασύμβατη με τον καθορισμένο σκοπό που τέθηκε για τη συλλογή τους, είναι παράνομη και ως εκτούτου απαγορευμένη και δεν είναι δυνατόν ο υπεύθυνος επεξεργασίας να νομιμοποιήσει την ασύμβατη προς τον καθορισμένο σκοπό επεξεργασία, απλά στηριζόμενος σε νέα νομική βάση (3).

Σημειωτέον ότι στο ελληνικό δίκαιο, με το άρθρο 24 παρ. 1 του ν. 4624/2019 (ΦΕΚ Α' 137) ορίζονται αυστηρά οι προϋποθέσεις κάτώ από τις οποίες είναι δυνατή η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από δημόσιους φορείς για σκοπό διαφορετικό από αυτόν για τον οποίο έχουν συλλεχθεί και αυτές είναι (α) απαραίτητος ο έλεγχος των πληροφοριών που παρέχονται από το υποκείμενο των δεδομένων, όταν υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι ενδείξεις αυτές είναι εσφαλμένες (β) αναγκαία για την αποτροπή κινδύνων για την εθνική ασφάλεια, την εθνική άμυνα ή τη δημόσια ασφάλεια ή για τη διασφάλιση φορολογικών και τελωνειακών εσόδων, (γ) αναγκαία για τη δίωξη ποινικών αδικημάτων (δ) αναγκαία για την αποτροπή σοβαρής βλάβης στα δικαιώματα άλλου προσώπου και (δ) απαραίτητη για την παραγωγή των επίσημων στατιστικών.

Ωστόσο φαίνεται ότι όλα τα παραπάνω τα αγνοεί επιδεικτικά η κυβέρνηση, καθώς η ΚΥΑ που εκδόθηκε ορίζει ότι τα προσωπικά μας δεδομένα θα αντληθούν από επτά διαφορετικά αρχεία (5), εκ των οποίων μόνο το ένα (αυτό που περιλαμβάνει τις θετικές αποφάσεις απαλλαγής από τον εμβολιασμό) έχει σκοπό συμβατό με αυτόν “του ελέγχου και της διαπίστωσης των παραβάσεων καθώς και της επιβολής του διοικητικού προστίμου” (άρθρο 4 παρ. 2). Επιπλέον, ενώ είναι προφανές ότι η ΗΔΙΚΑ θα αντλήσει στοιχεία για την κατάρτιση λίστας σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 2 της ΚΥΑ από τη Βάση Δεδομένων Συστήματος Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης του άρθρου 6 του ν.3892/2010, καθώς προβλέπεται στη λίστα αυτή να υπάρχει η ένδειξη χρήσης συνταγογράφησης, η επεξεργασία αυτής της βάσης δεδομένων δεν αναφέρεται κάν στην ΚΥΑ και η παράλειψη αυτή συνιστά ολοφάνερη παραβίαση και των Αρχών της Νομιμότητας και της Διαφάνειας.

Τέλος , θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα προσωπικά δεδομένα που θα αντληθούν από τα μητρώα που αναφέρονται στην ΚΥΑ , αφορούν την υγεία των υποκειμένων των δεδομένων και ως εκτούτου ανήκουν στην ειδική κατηγορία δεδομένων του άρθρου 9 ΓΚΠΔ ( καλούνται επίσης «ευαίσθητα δεδομένα» ), των οποίων η επεξεργασία επιτρέπεται μόνο κατ' εξαίρεση στις περιπτώσεις που εμπίπτουν στον εξαντλητικό κατάλογο εξαιρέσεων, ο οποίος παρατίθεται στο άρθρο 9 παράγραφος 2 του ΓΚΠΔ. Μάλιστα σύμφωνα με το άρθρο 24 παρ. 2 του ν. 4624/2019 η επεξεργασία τέτοιων (“ευαίσθητων”) δεδομένων για σκοπό διαφορερικό από αυτόν που έχουν συλλεχθεί επιτρέπεται μόνο εφόσον εμπίπτουν στις εξαιρέσεις του άρθρου 9 παρ. 2 του ΓΚΠΔ και πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 24 παρ. 1 ν. 4624/2019 δηλαδή όταν είναι (α) απαραίτητος ο έλεγχος των πληροφοριών που παρέχονται από το υποκείμενο των δεδομένων, όταν υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι ενδείξεις αυτές είναι εσφαλμένες (β) αναγκαία για την αποτροπή κινδύνων για την εθνική ασφάλεια, την εθνική άμυνα ή τη δημόσια ασφάλεια ή για τη διασφάλιση φορολογικών και τελωνειακών εσόδων, (γ) αναγκαία για τη δίωξη ποινικών αδικημάτων (δ) αναγκαία για την αποτροπή σοβαρής βλάβης στα δικαιώματα άλλου προσώπου και (δ) απαραίτητη για την παραγωγή των επίσημων στατιστικών. Βεβαίως καμιά από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν συντρέχει και η κυβέρνηση είναι εμφανές ότι παρανομεί επιδιώκοντας την επεξεργασία “ευαίσθητων” προσωπικών δεδομένων με σκοπό την επιβολή προστίμου.

Εν κατακλείδι: Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση πιστεύει ότι με τη βοήθεια των Μ.Μ.Ε και τη σιωπή της αντιπολίτευσης έχει εξασφαλίσει τη δυνατότητα να επιβάλλει ό,τι θέλει στους πολίτες, ακόμη και για θέματα που αφορούν την υγεία τους, όπως είναι ο εμβολιασμός. Ωστόσο, δυστυχώς για εκείνη κι ευτυχώς για την κοινωνία μας, υπάρχουν αρκετοί απείθαρχοι κι όσο κι αν πιέζει ο υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν θα περάσει. Όσον δε αφορά το πρόστιμο των 100 ευρώ, ήδη έχει γίνει η πρώτη κίνηση με την αποστολή “Δήλωσης άσκησης του δικαιώματος περιορισμού της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων” (5), η οποία φαίνεται ότι δεν πέρασε “απαρατήρητη” καθώς ήδη απάντησε (τυπικά) ο dpo του Υπουργού Εργασίας κι ετοιμάζονται κι άλλες κινήσεις. Εν ολίγοις, αν διατηρήσουμε ψηλά το φρόνημα, όχι μόνο δεν θα περάσει το πρόστιμο, αλλά και θα μετανιώσει πικρά η κυβέρνηση για τη φαεινή ιδέα της επιβολής του.

• Η Στέλλα Πατρώνα είναι δικηγόρος, μέλος της συντακτικής ομάδας του “Δικτύου Ενεργών Καταναλωτών – Δ.Ε.ΚΑ” και της Πρωτοβουλίας Δρόμος Ανοιχτός.

(1) Υπ' αριθ. ΓΠ.οικ. 7586 ΦΕΚ Β' 608/12.2.2022

(2) Εκσυγχρονισμένη Σύμβαση 108

https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=09000016807c65bf

(3) Γνώμη 03/2013 της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29 σχετικά με τον περιορισμό του σκοπού

https://ec.europa.eu/info/law/law-topic/data-protection/reform/rules-business-and-organisations/principles-gdpr/purpose-data-processing/can-data-be-processed-any-purpose_el

(4) Εγχειρίδιο σχετικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων - Έκδοση 2018

https://fra.europa.eu/el/publication/2020/egheiridio-shetika-me-tin-eyropaiki-nomothesia-gia-tin-prostasia-ton-prosopikon

(5) Πρόστιμο 100 ευρώ – υπόδειγμα ΔΗΛΩΣΗΣ και επεξηγήσεις

https://diktioenkat.blogspot.com/2022/02/100.html

Σχετικά νομοθετήματα:

• ΥΑ 5230/2020 (ΦΕΚ Β 5723/24.12.2021) Ρυθμιση τεχνικών και οργανωτικών ζητημάτων για τη λειτουργία του Συστήματος και της Πλατφόρμας Διαχείρισης Συνεδριών εμβολιασμού κατά του κορονoϊου covid-19 (ο σκοπός αναφέρεται στο άρθρο 1 παρ. 1).

• Αρθρο 29 ΠΝΠ 30-/3/2020 ΦΕΚ Α 75 2020 Σύσταση και λειτουργία Εθνικού Μητρώου Ασθενών από τον κορωνοϊό covid-19

  (Οι ειδικότεροι σκοποί αναφέρονται στην παράγραφο 1)

• ΚΥΑ 2650/2020 ΦΕΚ Β 1298/10.4.2020 “Ρύθμιση ειδικότερων τεχνικών ζητημάτων για τη λειτουργία του Εθνικού Μητρώου Ασθενών από τον κορωνοϊό covid-19, σύμφωνα με τα οριζόμενα στις διατάξεις των άρθρων εικοστού ένατου της από 30.3.2020 ΠΝΠ

• Αριθμ. Οικ. 6677 ΥΑ ΦΕΚ Β 4792/30.10.2020 “Σύσταση Εθνικού Μητρώου Εμβολιασμών σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 83 του ν. 4600/2019 (Α' 43)