Πώς καθορίζεται η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας; (Μέρος ΙΙ: Κρατικό μονοπώλιο vs αγοράς)

«O έρμος ο καταναλωτής πρέπει να έχει πτυχίο πολυτεχνείου και οικονομικών μαζί για να καταλάβει τι πληρώνει για ηλεκτρικό ρεύμα». Αυτό το σχόλιο μας έγραψε κάποιος φίλος και δυστυχώς έχει δίκιο. Επειδή λοιπόν το θέμα είναι τεράστιο και πολύπλοκο (και με το άνοιγμα τριών ακόμη αγορών θα

γίνει πολυπλοκότερο), επανερχόμαστε στην  προηγούμενη ανάρτησή μας  ( «Πώς καθορίζεται η  τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας») για να κάνουμε δύο αναγκαίες συμπληρώσεις και διασαφήσεις.

Α.  Ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω της ιδιομορφίας του, είναι εξ ορισμού φυσικό μονοπώλιο ⁽¹⁾. Ως εκ τούτου ο διαχωρισμός του σε τέσσερις διαφορετικές δραστηριότητες, δύο «ανταγωνιστικές» αγορές (παραγωγή, προμήθεια) και δύο «μη ανταγωνιστικές» (δίκτυα μεταφοράς και διανομής) συνιστά  τεραστίου μεγέθους ανορθολογισμό, του οποίου τις συνέπειες τις πληρώνουν ήδη οι καταναλωτές  των χωρών της Ε.Ε.⁽²⁾

Το μοντέλο αυτό σχεδιάστηκε τη δεκαετία του 1970 για την ιδιωτικοποίηση της  βρετανικής κρατικής ηλεκτρικής εταιρείας και υλοποιήθηκε τη δεκαετία του 1990. Έχει σημασία ότι, όπως λέγεται⁽³⁾, ακόμη και η «ιέρεια» των ιδιωτικοποιήσεων, η Μάργκαρετ Θάτσερ, είχε ενδοιασμούς για την εφαρμογή του, γιατί πίστευε πως ο κλάδος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι φυσικό μονοπώλιο και δεν είναι δυνατόν να έχεις δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις που να ανταγωνίζονται η μια την άλλη για το ποια θα παράσχει ηλεκτρική ενέργεια σε ένα νοικοκυριό. Παρόλα αυτά τελικά πείστηκε από τους συμβούλους της και το συγκεκριμένο μοντέλο εφαρμόστηκε.

Σήμερα  αρκετοί πιστεύουν ότι το μοντέλο αυτό απέτυχε. Μετά από μεγάλες αυξήσεις για τον καταναλωτή και δύσκολες μέρες για τους εργαζόμενους στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, ξεκίνησε η αντίστροφη πορεία της επαναενοποίησης, Η EDF, ο κρατικός γαλλικός κολοσσός στον τομέα της ενέργειας εξαγόρασε σειρά εταιρειών και τείνει να αποκτήσει το ρόλο του ιδιωτικού μονοπωλίου στην βρετανική αγορά ενέργειας.

Β. Η χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι μόνο κατ’ επίφαση «ελεύθερη αγορά» και επί της ουσίας λειτουργεί βάσει εγγυημένων τιμών και μηχανισμών που εγγυώνται τα κέρδη των παραγωγών σε βάρος βέβαια των καταναλωτών.

Βασικός μηχανισμός που αυξάνει τα κέρδη των παραγωγών είναι ο Μηχανισμός Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους (Μ.Α.Μ.Κ), ο οποίος ξεκίνησε το 2008 και έδωσε τη δυνατότητα στις μονάδες Φυσικού Αερίου που παράγουν ακριβή ηλεκτρική ενέργεια να δίνουν πολύ χαμηλές προσφορές για το 30% της ισχύος τους και στη συνέχεια να αποζημιώνονται «βασιλικά», όχι βεβαίως με την Ο.Τ.Σ. (για την Ο.Τ.Σ. δέστε προηγούμενη ανάρτηση), αλλά με το μεταβλητό κόστος τους αυξημένο κατά 10%. Ο μηχανισμός αυτός, ο οποίος καταγγέλθηκε επανειλημμένα ως σκανδαλώδης, τροποποιήθηκε το 2014.

Η ηλεκτρική ενέργεια από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε), η οποία εγχέεται κατά προτεραιότητα στο σύστημα,  πληρώνεται βάσει εγγυημένων τιμών (η διαφορά μεταξύ Ο.Τ.Σ. και εγγυημένων τιμών καλύπτεται από το ΕΤΜΕΑΡ – πρώην τέλος υπέρ Α.Π.Ε.), ενώ  υπάρχουν και τα Αποδεικτικά Διαθέσιμης Ισχύος (Α.Δ.Ι) για την εξασφάλιση εφεδρειών, βάσει των οποίων οι παραγωγοί πληρώνονται (και μάλιστα αδρά) για να είναι σε ετοιμότητα οι μονάδες τους.

Οι παραπάνω ρυθμίσεις, οι οποίες ελάχιστα θυμίζουν «ελεύθερη αγορά», οδηγούν στο εξής  λογικό συμπέρασμα: Η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου έγινε για χάρη των ιδιωτικών επιχειρήσεων και πράγματι προάγει την ευημερία τους. Βλάπτει όμως σοβαρά τους πολίτες  που πληρώνουν  - και θα πληρώνουν μέχρι να διορθωθεί αυτός ο ανορθολογισμός  -  βαρύ αντίτιμο με πολλαπλές συνέπειες.

⁽¹⁾ ‘Ενας κλάδος είναι φυσικό μονοπώλιο όταν μια μοναδική επιχείρηση μπορεί να προσφέρει ένα αγαθό ή υπηρεσία σε ολόκληρη την αγορά σε μικρότερο κόστος απ’ ότι μπορούν δύο η περισσότερες επιχειρήσεις

⁽²⁾Σχεδόν το 11% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλήττεται από ενεργειακή φτώχεια ή απειλείται σοβαρά από αυτήν (το 2012, το ποσοστό αυτό ανερχόταν στα 54 εκατομμύρια πολίτες και τα ποσοστά ενεργειακής φτώχειας είναι στη Ουγγαρία 7.5%, στην Ισπανία 9.2%, στη Ρουμανία 10.9%, στην Ιταλία 14.8%, στην Πορτογαλία 19.8%, στην Ελλάδα 27.0% και στην Βουλγαρία 37.6% : Φυλλάδιο των: European Public Service Union (EPSU), European Anti-Poverty Network (EAPN), Right to Energy for all Europeans! http://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2017/05/EAPN-2017-EAPN-EPSU-energypoverty-leaflet-1138.pdf

⁽³⁾ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΟΥΛΛΙΚΚΑΣ: Φυσικό μονοπώλιο και ηλεκτρική ενέργεια (http://www.b2green.gr/el/post/7913/)